آيا مي دانيد که با تلنبار کاغذ نشريات چاپ شده طي دو روز مي توان کوهي بلند ساخت؟ آيا مي دانيد بازيافت کاغذ باطله برابر

است با حفاظت از درختان، صرفه جويي در مصرف آب و انرژي و کمک به محيط زيست؟ آيا مي دانيد جمع آوري يک سال تمام کاغذهاي ناخواسته به ازاي هر نفر معادل 5/1 اصله درخت خواهد بود؟
حال سؤال اين است که براي رفع اين مشکل زيست محيطي چه بايد کرد؟
تغيير و اصلاح الگوي مصرف و بازيافت بهداشتي مواد مصرفي دو اصل مهم براي کاهش آلودگي و تخريب محيط زيست است، بازيافت و تفکيک از مبدأ به منظور کاهش حجم مواد زايد و پيشگيري از آلودگي ها به عنوان راه حل مؤثر مورد توجه قرار مي گيرد.

طرح تفکيک زباله از مبدأ
اهميت طرح تفکيک زباله از اين نظر در ايران بسيار است که ترکيبات زباله اي ما تا حدود 70 - 80 درصد يا بلکه بيشتر قابل بازيافت است، 70 درصد مواد بازيافتي کشور ايران قابليت کمپوست را دارند که بسيار از نظر کشاورزي مهم و از نظر کودسازي قابل توجه است، مسأله بعدي اين است که حدود 20 درصد زباله هاي ما داراي ترکيباتي از قبيل کاغذ، کارتون، پلاستيک، شيشه و مواد قابل بازيافت است که مي تواند به خوبي در بازار ايران به شرط جدا شدن از مبدأ، به مصرف برسد و منفعت خوبي براي شهرداريها داشته باشد.
در بسياري از کشورهاي صنعتي اهميت تفکيک زباله از مبدأ در مقياس وسيعي به مرحله اجرا درآمده است و اين امر سالهاست که جاي خود را در آگاهي عمومي باز کرده است. در ايران نيز فرهنگ بازيافت و استفاده بهينه از مواد مصرفي از قديم الايام چه در شهرها و روستاها به عنوان عادت مورد توجه بوده است، چنانکه نان خشک را از قديم از زباله هاي خيس جدا مي کردند، بنابراين، ايجاد بستري مناسب و با تلفيق برنامه ريزي صحيح در عمل مي توان بهترين نتيجه را گرفت.

زباله، تهديدي براي زيباييهاي گيلان
استان گيلان با دو ميليون و 400 هزار نفر جمعيت، روزانه افزون بر دو هزار و 500 تن زباله توليد مي کند و سرانه توليد هر شهروند استان 750 گرم در روز است. در شهر رشت به عنوان مرکز استان گيلان در شرايط عادي روزانه بين 400 تا 500 تن زباله توليد مي شود که قسمت اعظم آن به سراوان انتقال يافته و در يکي از زيباترين مناطق اطراف شهر رشت دفن مي شود.
سراوان علاوه بر زباله هاي محدوده شهر رشت، حداقل 200 تن زباله 13 شهر و روستاهاي اطراف را نيز در خود جاي مي دهد.
کچاء روستايي در منطقه سراوان در شمال غرب، در چهار کيلومتري جاده رشت به تهران از ديگر مناطقي است که تخليه بي رويه و روزافزون زباله در آن، مردم روستا را با مشکلات زيادي دست به گريبان کرده است.
سازمان بازيافت شهرداري طرح توانمندسازي جامعه محلي سراوان را با مديريت بخش خصوصي با هدف آگاه سازي هر چه بيشتر مردم منطقه و کنترل پيامدهاي انساني ناشي از تخليه زباله در منطقه به اجرا در آورد.
اما نبايد فراموش کرد از سراوان و کچاء تا رشت راه درازي نيست و اگر فرهنگ سازي صحيحي در کنترل توليد زباله صورت نگيرد، فاجعه ابعاد گسترده تر و غيرقابل کنترل تري از آنچه هست، خواهد گرفت.
مدير مؤسسه بازيافت مواد و زباله استان گيلان در ارتباط با طرح تفکيک پسماندها در استان مي گويد: مشکل ساماندهي انواع پسماندها و زباله هاي توليدي در بسياري از کشورهاي پيشرفته حدود 60 سال است که حل شده است.
محمد زالفي با اعلام اينکه براساس طرح ويژه اي در استانهاي شمالي کشور مؤسسه بازيافت زباله تشکيل شده است، مي افزايد: با تشکيل مؤسسه ها و تشکلهاي غيردولتي محيط زيست و برنامه ريزي، ساماندهي و مديريت پسماندها در اجراي طرحهاي تهيه شده در زمينه هاي دفع بهداشتي زباله ها، نحوه سنجش کيفيت و کميت زباله ها، نوع زباله، ميزان قابل بازيافت زباله و دفع زباله هاي بيمارستاني به مرحله اجرا درآمده است.
وي زيباسازي شهرها و ساماندهي پسماندها را از کارهاي مستمر شهرداري عنوان کرد و اظهار داشت: براي ساماندهي پسماند، گيلان به پنج منطقه جغرافيايي شامل رشت، انزلي، تالش، رودبار و شرق گيلان تقسيم شد که به جز رودبار، در بقيه اين شهرها کارخانه کمپوست در حال احداث است.مسؤول سازمان بازيافت و تبديل مواد شهرداري رشت با اشاره به ساخت کارخانه هاي کمپوست در استان مي گويد: دولت به علت طبيعت شکننده استانهاي گيلان، مازندران و گلستان حمايت و اعتبار خاصي براي اين سه استان شمالي در نظر گرفته است.
زالفي مي افزايد: فاز اول و دوم کارخانه کمپوست بندرانزلي با ظرفيت پذيرش و بازيافت 250 تن در روز و صرف اعتباري بيش از 30 ميليارد ريال (احتساب فاز اول) در مرحله بازيافت زباله هاست.

تفکيک زباله از مبدأ، راهکار نهايي نيست
تفکيک زباله از مبدأ به عنوان يک راه حل جانبي بار مشکلات مربوط به حمل ضايعات را کاهش مي دهد، اما راهکار نهايي نيست.
مدير عامل سازمان بازيافت و تبديل مواد شهرداري رشت با اشاره به طرح تفکيک زباله از مبدأ اظهار مي دارد: در حال حاضر طرح تفکيک زباله از مبدأ فقط در شهر رشت و براي جمعيت حدود 24 هزار خانوار اجرا مي شود.
سيامک دوستدار مي افزايد: اگر چه قرار است اين رقم تا پايان امسال به 50 هزار خانوار افزايش يابد، اما اين آمار در مقابل جمعيت بيش از 500 هزار نفري رشت ناکافي است.
وي همچنين عنوان مي کند: اين طرح راهکاري مناسب براي افزايش بهره وري، کاهش آلودگي محيط زيست و گاهي براي تحقق صرفه جويي است و جداسازي انواع زباله از مبدأ، زباله ساز و فراهم کردن امکان بازيافت انواع زباله و تبديل آنها به مواد قابل استفاده يکي از سودمندترين شيوه هاي جمع آوري و امحاي زباله ها در دنياست.
مدير کل حفاظت محيط زيست گيلان نيز در اين رابطه مي گويد: دولت به عنوان متولي بهداشت و سلامت جامعه بايد جايگاه مديريت زباله در سه استان ساحلي گيلان، مازندران و گلستان را در اولويت بندي هاي موجود مشخص کند و توجه بيشتر به اين امر داشته باشد.
کامران زلفي نژاد با اعلام اينکه در گيلان به ازاي هر تن زباله تر 500 ليتر شيرابه توليد مي شود، اظهار مي دارد: روزانه بيش از 900 تن زباله در سطح روستاهاي گيلان و يک هزار و 500 تن زباله در سطح شهرها توليد مي شود.
وي با اشاره به اينکه با مديريت زباله مي توان بيش از 40 درصد ميزان توليد شيرابه را کاهش داد، مي افزايد: علاوه بر کم شدن جرم حجمي زباله از انتشار آلودگي ها در محلهاي دفع زباله جلوگيري کرد.
زلفي نژاد انتشار مواد شيرابه از طريق مکانهاي دفع زباله به سطوح پاييني خاک و سفره هاي آب زيرزميني که مورد شرب و توليد آبزيان است را بسيار خطرناکتر از انتقال آن به سيستمهاي تصفيه فاضلاب دانست.

تفکيک زباله نيازمند فرهنگ سازي
اجراي طرح تفکيک زباله از مبدأ باعث مي شود که زباله بدون اينکه به محيط زيست خسارت وارد کند در مبدأ تفکيک شود و زباله هاي تر به کارخانه هاي کمپوست هدايت شده و تبديل به کود آلي شود.
مديريت پسماند به عنوان مجموعه اقدامها و مقررات منسجم در زمينه کنترل توليد، ذخيره سازي، جمع آوري حمل و نقل و پردازش و دفع مواد زايد بر مبناي اصول بهداشت عمومي و حفظ منابع آنقدر با اهميت است که مي تواند در نهايت به ساماندهي زباله و فاضلابهاي شهرهاي استان و دفع غيربهداشتي ورود فاضلاب به رودخانه ها، تالاب و دريا منتهي شود.
از آنجا که کشور ايران يکي از کشورهاي پيشرو (درسنت قديمي) در امر بازيافت است، بدون شک حمايت بيشتر دولت و مردم و به خصوص توسعه مسايل فرهنگي و تشويق مردم در ارتباط با قانون زباله مي تواند گره گشاي بسياري از مشکلات غيربهداشتي محيط زيست شود.